Οι δαίμονες

ΦΟΒΟΣ, ΔΕΟΣ, ΘΛΙΨΗ

Ο φόβος έχει αντικειμενοποιημένες αιτίες. Συνδέεται με τον κίνδυνο, ο οποίος καραδοκεί στον καθημερινό κόσμο των εμπειριών μας. Είναι η “έγνοια του εγώ” προβαλλόμενη στο άμεσο ή απώτερο μέλλον, που πάντα ενέχει δυνατότητα πόνου, χτυπημάτων, απογοητεύσεων, πόνου.

Συχνά ο φόβος μάς κινητοποιεί για την αποτροπή του κινδύνου. Τότε μπορεί να έχει και ευεργετικό χαρακτήρα.

Προβληματικός γίνεται όταν ο κίνδυνος είναι ιδεατός ή, ακόμα χειρότερα, η ενεργοποίηση και η δράση για την αντιμετώπισή του στοχεύει στην τόνωση του εγωκεντρικού μας πυρήνα, της δουλικής εξυπηρέτησης του ιδεατού ή πραγματικού μας status πέρα και πάνω από τον “άλλον”, τον “πλησίον”, το “άλλο εγώ”, που θεωρούμε δυνητική (ή πραγματική) πηγή κινδύνου και απειλή για τις σταθερές μας. Γιατί, συχνά, οι σταθερές μας αυτές είναι που πρέπει να διασαλευτούν, και η όποια ενεργοποίηση μας πρέπει να στρέφεται όχι στην διαφύλαξή τους, αλλά στην “μετά φόβου θεού, πίστεως και αγάπης” δοκιμασία τους, στο λυτρωτικό καμίνι του θαρραλέου συσχετισμού μας μαζί τους.

Όπως κι αν είναι, ο φόβος δεν έχει καμία πνευματικότητα, γιατί δεν αναφέρεται στον ανώτερο πνευματικό κόσμο, είναι στραμμένος προς τα γήινα, είναι αλυσοδεμένος με το εμπειρικό.

Με αυτό το τελευταίο δεν ισχυρίζομαι ότι δεν είναι θεμιτός και δικαιολογημένος. Είναι και παραείναι. Μόνο που καθηλώνει τον άνθρωπο στην ύλη. Και τον καθηλώνει περισσότερο, όταν πηγή του είναι το φαντασιακό μας, που τις περισσότερες φορές «προκαταλαμβάνει» το μέλλον μιας διαδικασίας (έστω και με τη δικαιολογία της ενυπάρχουσας εμπειρίας), το χρωματίζει εκ των προτέρων με μελανά χρώματα και στη συνέχεια τον στήνει “ανατριχιασμένο” μπροστά του. Ενώ το μέλλον είναι άδηλον. Ενώ το μέλλον είναι ανεξάντλητη πηγή ελπίδων.
 

Να μην συγχέουμε τον φόβο με το δέος. Το δέος δεν αναφέρεται στην κοινωνική ή φυσική πραγματικότητα. Είναι η αγωνία του όντος μπροστά στα αινίγματα της ύπαρξης και της ανυπαρξίας, μπροστά στην υπερβατική άβυσσο, μπροστά στην αιωνιότητα, μπροστά στη μοίρα, μπροστά στο άγνωστο. Αντίθετα με τον φόβο, το δέος είναι στραμμένο προς τα πάνω. Συνορεύει με το υπερβατικό.
 

Η θλίψη, πάλι, βρίσκεται πιο κοντά στο δέος παρά στον φόβο. Δεν είναι βίωση πραγματικού ή φανταστικού κινδύνου, αλλά αποκαλύπτει την ανώτερη φύση του ανθρώπου. Εντός της, ο άνθρωπος νιώθει εγκαταλειμμένος, μόνος και ξένος στον κόσμο. Δεν υπάρχει πιο βασανιστικό βίωμα από αυτή την αίσθηση “αποξένωσης” από τα πάντα, ακόμα και από τον ίδιο μας τον εαυτό.

Θα έλεγα σχηματικά ότι η θλίψη έχει δύο μορφές. Η πρώτη είναι μάλλον “εγγενής” στον άνθρωπο, κάνοντας τον, ακόμα και στις πιο ευτυχισμένες στιγμές του, να αισθάνεται εντός του μια σταγονίτσα, έστω, θλίψης. Σχετίζεται με την αίσθηση απώλειας που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο – απώλεια της πληρότητας, της καθαρότητας, του όλου. Με άλλα λόγια, έχει να κάνει με αυτό που οι θεολογούντες ονομάζουν “νοσταλγία για τον χαμένο παραδείσο”. Ναι, είμαστε γεννημένοι για τον παράδεισο, και η ψυχή μας το γνωρίζει αυτό και θλίβεται. Έστω και αν, όπως ισχυρίζεται κάποιος φιλόσοφος, να μην εκπέσαμε ποτέ από τον παράδεισο, και τιμωρία μας να είναι ότι ξεχνάμε πως ζούμε ακόμη σ’ αυτόν.

Η δεύτερη μορφή της θλίψης σχετίζεται με τα εγκόσμια. Είναι η στάση του ανθρώπου απέναντι στην ανατροπή των δεδομένων του και τη διάψευση των προσδοκιών του. Θλίβεται, επειδή τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν έτσι όπως θα ήθελε ή θα μπορούσαν. Ας επισημάνουμε εδώ ότι η συγκεκριμένη μορφή θλίψης μπορεί να έχει και εγωκεντρικό χαρακτήρα. Θλίβεται το καθηλωμένο στην ύλη “εγώ” που δεν πραγματώθηκαν τα σχέδιά του.
 

Όμως, παρά τον άκρως υποκειμενικό χαρακτήρα τού τι θα έπρεπε να είχε συμβεί, ακόμη και έτσι, η θλίψη έχει περιεχόμενο υπερβατικό, υπό την έννοια ότι ο άνθρωπος δείχνει να μην θέλει να συμβιβαστεί με την πεζότητα και την αντικειμενικότητα του κόσμου, εντός του οποίου βρίσκεται. Και σε αυτή την περίπτωση, η θλίψη είναι ρήξη με τα εγκόσμια, αδυναμία συμβιβασμού μαζί τους. Έχουμε δηλαδή σύγκρουση ανάμεσα στο υποκειμενικό και το αντικειμενικό.

Υπό αυτή τη έννοια, η θλίψη μπορεί να καταρρακώσει το “εγώ” και να τονώσει την υπερβατική τάση του προσώπου για “έξοδο” από τον φυσικό ή κοινωνικό καταναγκασμό. Να τον φέρει ενώπιον ενωπίω με το βαθύτερο “είναι” του. Αυτό που ξέρει ακόμα και τις μικρότητες, τους μικροϋπολογισμούς και τις τακτικές μας. Κι αυτή η επαφή να μας λυτρώσει από το “άτομο”, αποδίδοντάς μας με πνεύμα λαγαρό στην αγαπητική ευγένεια του “προσώπου”.

Ο φόβος, το δέος και η θλίψη σμίγουν στον θάνατο

Φοβόμαστε, γιατί έχουμε γνώση του θανάτου, και βιώνουμε, εν ζωή, στον αντικειμενικοποιημένο κόσμο, την αγωνία του. Αισθανόμαστε δέος, γιατί αποτελεί μια πόρτα προς το άγνωστο. Και ταυτόχρονα θλίψη, γιατί και εδώ έχουμε να κάνουμε με αποχωρισμό – τον αποχωρισμό με τον κόσμο, μέσα στον οποίο πραγματώνει την ύπαρξή του ο άνθρωπος. Ο θάνατος είναι πάντα μια τραγωδία αποχωρισμού.

Η προσωπικότητα όμως είναι αθάνατη. Είναι το μόνο αθάνατο. Δημιουργείται για την αιωνιότητα. Ο θάνατος είναι μία ρωγμή στη πορεία και τη μοίρα της, μια ρωγμή στην επικοινωνία της με τον κόσμο. Ο θάνατος δεν είναι διακοπή της εσωτερικής ύπαρξης της προσωπικότητας, αλλά διακοπή της ύπαρξης του κόσμου, του “άλλου” για την προσωπικότητα, που αυτή συνάντησε στην πορεία της. Εν τέλει, για να μην μπλεχτούμε σε ιδεοληψίες, δεν έχει και τόση σημασία το αν εγώ εξαφανίζομαι για τον κόσμο ή ο κόσμος εξαφανίζεται για μένα.

Για πολλούς, ο θάνατος έχει αμφίσημο χαρακτήρα, έχει δηλαδή και θετικό νόημα για την προσωπικότητα. Στην παρούσα ζωή, στον παρόντα αντικειμενικοποιημένο κόσμο, δεν είναι εφικτή η πληρότητα στη ζωή της προσωπικότητας, η ύπαρξη της προσωπικότητας εδώ είναι σακατεμένη και "μερική". Η προσωπικότητα βρίσκει την πληρότητά της στην αιωνιότητα, με αντίτιμο τον θάνατο, την καταστροφή, το άλμα στην άβυσσό.

Οψόμεθα…

Πάνος Σταθογιάννης

 

—--------------------------

Αντιγραφή και σχόλιο:  

Η φωτογραφία του άρθρου μπορεί να είναι του όποιουδήποτε.  Η ‘’φωτογραφία’’ όμως του ανθρώπου, που παλεύει ή πρέπει να  παλεύει με τους δαίμονές του, δεν μπορεί να είναι του

άλφα βήτα. Χρειάζεται το "μάτι" της ψυχής ενός πραγματικού ποιητή,  προκειμένου να αποτυπώσει την πραγματικότητα.  Υποκλείνομαι, φίλτατε Πάνο...

@radical30