”Αλήθεια, τη γνώμη έχετε γι’ αυτή τη Γώγου;”
-Η γόνιμη συνομιλία της Κατερίνας Γώγου με Έλληνες και ξένους κορυφαίους ποιητές» (γράφει ο Χρήστος Μαυρής)
Εκατό βουλευτές στο ΚΚΕ!
Γι’ αυτό και το κείμενο που ακολουθεί, είναι ιδιαιτέρως ασεβές. Περιλαμβάνει στοιχεία και περιστατικά, άλλα άγνωστα και άλλα πολύ λίγο γνωστά. Άλλα δείχνουν τον χαρακτήρα και άλλα τις ευθύνες του ανδρός, ιδίως για τον εμφύλιο πόλεμο.
1. Τον Ιούνιο του 1947 ο Ζαχαριάδης έχει μια τριήμερη συνάντηση στη Μόσχα με το Ζντάνοφ. Στις συνομιλίες ο Ζαχαριάδης ομιλεί και εκθέτει, ενώ ο Σοβιετικός συνομιλητής του περιορίζεται σε διευκρινιστικές ερωτήσεις, χωρίς να εκφράζει γνώμη. Οι συνεργάτες του από το αρμόδιο τμήμα της Κεντρικής Επιτροπής κρατούν αναλυτικές σημειώσεις. Οι συνομιλίες διασώθηκαν στο Αρχείο Ζντάνοφ, το οποίο εντόπισε και αγόρασε στη Μόσχα, στις αρχές της δεκαετίας του '90, ο Νίκος Κέντρος για λογαριασμό των ΑΣΚΙ. Το έγγραφο έχει παρουσιάσει σε συνέδριο η ιστορικός Ιωάννα Παπαθανασίου, που είχε την καλοσύνη να μου μιλήσει σχετικά. Ο Ζαχαριάδης ενημερώνει τον υψηλό Σοβιετικό ότι τον Γενάρη του ίδιου χρόνου ο Κωνσταντίνος Τσαλδάρης του έστειλε κρυφά με άνθρωπό του στο βουνό, πρόταση ειρήνευσης και σταδιακής αμνηστίας.
«Μου εγγυήθηκε, μάλιστα, και 100 βουλευτές για το ΕΑΜ-ΚΚΕ στις επόμενες εκλογές, που θα γίνονταν σύντομα, ο γελοίος» λέει ο Ζαχαριάδης στο Ζντάνοφ. «Τόσο στημένες θα ήταν και αυτές οι εκλογές σαν τις άλλες του 46. Φυσικά την απορρίψαμε».
Στο αρχείο του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη, το οποίο διατηρείται στο Ίδρυμα Καραμανλή, σώζεται έγγραφο με την πρόταση και με το σκεπτικό της. Με δυο λόγια ο Τσαλδάρης λέει στον Ζαχαριάδη ότι οι δυο τους ως αρχηγοί των δύο μεγαλύτερων κομμάτων οφείλουν να σταματήσουν την αιματοχυσία και να αποδείξουν στον ξένο παράγοντα ότι οι ελληνικές πολιτικές δυνάμεις μπορούν να εγγυηθούν την ομαλότητα. Στο ίδιο γράμμα, ο Τσαλδάρης, ο οποίος ήταν και υπουργός των Εξωτερικών, ενημερώνει τον αρχηγό του ΚΚΕ ότι επίκειται ενεργός στρατιωτική ανάμιξη των ΗΠΑ -γεγονός που συμβαίνει στα μέσα Μαρτίου 1947- και προειδοποιεί ότι όσα αντιμετώπισε μέχρι τότε το ΚΚΕ στο στρατιωτικό επίπεδο από τους Άγγλους και τον Εθνικό Στρατό θα φαντάζουν σαν στρακαστρούκες μπροστά στην αμερικανική δύναμη πυρός. «Οι Αμερικανοί», του γράφει, «δεν θα αφήσουν πέτρα πάνω στην πέτρα και θα εγκαταστήσουν πολιτικές δυνάμεις του απολύτου ελέγχου τους». Ο Τσαλδάρης, εκτιμούν ιστορικοί της περιόδου, ενδιαφερόταν και για το δικό του πολιτικό μέλλον, το οποίο, όπως και συνέβη, φάνταζε τότε σκοτεινό.
Ο Ζαχαριάδης κράτησε μυστική και από τους Σοβιετικούς την ειρηνευτική πρόταση. Γι’ αυτό ενημερώνει τον Ζντάνοφ σε χρόνο αόριστο και για την πρόταση και για την απόρριψη. Να κράτησε, άραγε, μόνο για τον εαυτό του και την πληροφορία για τους Αμερικανούς; Μοιάζει απίθανο. Θα ισοδυναμούσε με ομολογία προδοσίας η εκ των υστέρων αποκάλυψη ότι αυτός μεν ήταν ενήμερος, αλλά άφησε στο σκοτάδι τους Σοβιετικούς .
Όταν, το 2008, παρουσίασα στον Λεωνίδα Κύρκο την πληροφορία και την τεκμηρίωση στο πλαίσιο έρευνας για ένα ντοκιμαντέρ, έμεινα κατάπληκτος από την αντίδρασή του. Ο Κύρκος κτυπούσε τα χέρια του, τράνταζε με τις γροθιές το γραφειάκι του στην Καλλιδρομίου, βλαστημούσε κι έκλαιγε. «100 βουλευτές; Και είπε όχι; Ποιος θα το πει στις μανάδες και στους πατεράδες, που χάσαμε τα καλύτερα παιδιά στα βουνά και στα αποσπάσματα;».
2. Ο Ζαχαριάδης ως ρήτορας. Πρόσφατα είχα το προνόμιο να δω σε ένα ιδιωτικό κινηματογραφικό αρχείο, δυστυχώς βουβό, χωρίς ήχο, έξι λεπτά από την ομιλία του, στο κατάμεστο Παναθηναϊκό Στάδιο το Σεπτέμβριο του 1945, και δυόμισι λεπτά από την εισήγησή του στο συνέδριο του ΚΚΕ τον ίδιο χρόνο. Τι μου έκανε εντύπωση; Και ενώπιον του πλήθους που παραληρούσε, που τον έφερε στο βήμα στα χέρια, στο Στάδιο και μπροστά στο κομματικό κοινό που τον παρακολουθεί με ευλάβεια, ο ομιλητής δεν κάνει ούτε μια χειρονομία. Στο Στάδιο κρατάει συνεχώς τα χειρόγραφα. Στο συνέδριο στηρίζεται με τα δυο χέρια στο βήμα συγκρατώντας, πάλι, τα χαρτιά του. Δυο χειρονομίες μου έχει περιγράψει ο Μάνος Ζαχαρίας από μια ομιλία του σε «αχτίφ» πολιτικών και στρατιωτικών, στον εμφύλιο σε ένα διώροφο σχολείο σε χωριό του Γράμμου. Το σχολείο δονείται από τις ρυθμικές κραυγές «Ζήτω ο Ζαχαριάδης ο Μεγάλος Αρχηγός» από την είσοδό του στο προαύλιο μέχρι που φτάνει στο βήμα, την έδρα του δασκάλου. Με το δεξί γνέφει να σταματήσουν τα συνθήματα και, μόλις κοπάζουν, δείχνει με τον αντίχειρα πίσω του ένα πορτρέτο του Στάλιν λέγοντας: «Ένας είναι ο αρχηγός». Τι σημαίνει αυτή η φειδώ στις χειρονομίες; Προσήλωση στο κείμενο; Αυτοπειθαρχία; Συνωμοτικότητα;
3. Έχουν γραφτεί πολλά για τον συνωμοτισμό του Ζαχαριάδη, αλλά αυτό που μου εμπιστεύτηκε η γραμματέας του η Βαγγελιώ και επιβεβαιώθηκε από τον, εξ απορρήτων του, Λευτέρη Ελευθερίου, ξεπερνάει κάθε φαντασία. Φανατικός αντικαπνιστής ο ίδιος, επέτρεπε το κάπνισμα εκ περιτροπής στα μέλη του Π.Γ. στις συνεδριάσεις. Είχε δώσει, όμως, εντολή στη Βαγγελιώ να μπαίνει στη συνεδρίαση και να αδειάζει τα τασάκια. Να τα αδειάζει, και να πετάει μόνο στάχτες και αποτσίγαρα.
Τα χαρτάκια με τα χειρόγραφα σημειώματα, που αντάλλασσαν τα μέλη του Π.Γ. και τα έκοβαν, για τον φόβο των Ιουδαίων, σε μικρά-μικρά κομματάκια, ανελάμβανε μετά να τα επανασυνθέσει ο Ελευθερίου με βάση τον γραφικό χαρακτήρα των μελών του Π.Γ. Έτσι ο αρχηγός είχε στη διάθεσή του τα άρρητα πρακτικά κάθε συνεδρίασης και, στον δέοντα χρόνο, τους καλούσε έναν-έναν και τους έλεγε "μου είπε ο Χι ότι του είπες αυτό για μένα". Ο συνομιλητής υποψιαζόταν ότι ο άλλος έχει μιλήσει, οπότε για να αποσείσει τις υποψίες, έλεγε και όσα ο Χι δεν είχε γράψει σε κανένα χαρτάκι.
4. Κλείνω με ένα περιστατικό, που μοιάζει με ανέκδοτο, αλλά δεν είναι. Το 1955 δικάζονται οι Ρούλα Κουκούλου και Αύρα Παρτσαλίδου. Ο πρόεδρος τις καλεί στην αρχή της δίκης και λαμβάνει τις εξής απαντήσεις. "Ρούλα Ζαχαριάδη, κύριε πρόεδρε", λέει η πρώτη. "Αύρα Βλάσση", απαντά η δεύτερη. Με τον κύριο Παρτσαλίδη, αυτό το αντικομματικό στοιχείο, δεν έχω πλέον καμία σχέση".
Τρία χρόνια αργότερα, ενώ ο Ζαχαριάδης έχει καθαιρεθεί, η δίκη επαναλαμβάνεται στο Εφετείο. Συμβαίνει ο πρωτοδίκης της πρώτης δίκης να έχει προαχθεί σε εφέτη, οπότε ξέρει καλά το μάθημά του. Εκφωνεί: Ρούλα Ζαχαριάδη; Ρούλα Κουκούλου, κύριε πρόεδρε. Αύρα Βλάσση; Αύρα Παρτσαλίδη, κύριε πρόεδρε! Ο Παρτσαλίδης είχε αποκατασταθεί.
